Chủ thể không còn tồn tại: Văn bản công chứng có bị hủy?
Trong giao dịch dân sự được công chứng, sự tồn tại hợp pháp của các bên tham gia là điều kiện tiên quyết bảo đảm giá trị pháp lý của hợp đồng. Trên thực tế, không ít trường hợp văn bản công chứng bị yêu cầu hủy bỏ do tại thời điểm ký kết, một bên đã là chủ thể không còn tồn tại pháp lý. Việc công chứng trong bối cảnh này làm phát sinh rủi ro nghiêm trọng, bởi giao dịch được xác lập khi điều kiện về chủ thể không còn được bảo đảm. Bài viết phân tích căn cứ pháp lý và hệ quả của việc hủy văn bản công chứng khi một bên giao dịch đã chấm dứt tồn tại theo quy định pháp luật.
>>> Xem thêm: Feedback thực tế từ khách hàng đã sử dụng dịch vụ tạivăn phòng công chứng
1. Tồn tại pháp lý của chủ thể trong giao dịch dân sự
Theo pháp luật dân sự, chủ thể tham gia giao dịch phải đang tồn tại hợp pháp tại thời điểm xác lập giao dịch.
Cụ thể, “Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015” quy định một trong những điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự là chủ thể phải có năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự phù hợp.
Đối với từng loại chủ thể:
Cá nhân chấm dứt tồn tại pháp lý khi đã chết;
Pháp nhân chấm dứt tồn tại khi bị giải thể, phá sản hoặc bị cơ quan có thẩm quyền quyết định chấm dứt hoạt động theo quy định.
Khi một bên đã chấm dứt tồn tại, giao dịch dân sự không thể được xác lập hợp pháp.
2. Các trường hợp chủ thể không còn tồn tại pháp lý thường gặp
2.1. Cá nhân đã chết trước thời điểm ký hợp đồng
Một số vụ việc cho thấy hợp đồng vẫn được ký và công chứng dù một bên đã chết trước thời điểm ký kết, thường thông qua hành vi giả mạo chữ ký.
Ví dụ minh họa: “Một hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất được công chứng với chữ ký mang tên người đứng tên trên Giấy chứng nhận, trong khi người này đã chết trước thời điểm ký hợp đồng”.
Trong trường hợp này, cá nhân không còn tồn tại pháp lý nên không thể là chủ thể của giao dịch.
2.2. Pháp nhân đã bị giải thể hoặc phá sản
Đối với doanh nghiệp, năng lực pháp lý chấm dứt khi hoàn tất thủ tục giải thể hoặc có quyết định tuyên bố phá sản.
Theo “Điều 74 Bộ luật Dân sự 2015”, pháp nhân chấm dứt năng lực pháp luật dân sự kể từ thời điểm bị giải thể hoặc phá sản.
Ví dụ minh họa: “Một công ty đã bị giải thể và được cập nhật tình trạng pháp lý trên Cổng thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp, nhưng người đại diện cũ vẫn ký hợp đồng chuyển nhượng tài sản của công ty và hợp đồng này được công chứng”.
Tại thời điểm ký kết, pháp nhân không còn tồn tại pháp lý, nên giao dịch không có giá trị.
2.3. Chủ thể bị chấm dứt tồn tại theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền
Ngoài giải thể và phá sản, một số pháp nhân bị chấm dứt tồn tại theo quyết định hành chính hoặc bản án có hiệu lực pháp luật. Mọi giao dịch được xác lập sau thời điểm này đều không đáp ứng điều kiện về chủ thể.
>>> Xem thêm: Dịch vụ sổ đỏ tiết kiệm chi phí, tối ưu thời gian cho khách hàng
3. Nghĩa vụ của công chứng viên trong việc kiểm tra tư cách chủ thể
Theo pháp luật công chứng, công chứng viên có trách nhiệm kiểm tra năng lực pháp lý của các bên tham gia giao dịch.
Theo “Điều 40 Luật Công chứng 2024”, công chứng viên phải kiểm tra năng lực hành vi dân sự và tư cách chủ thể của người yêu cầu công chứng.
Đối với pháp nhân, việc kiểm tra không chỉ dừng ở giấy đăng ký doanh nghiệp mà còn bao gồm tình trạng tồn tại thực tế tại thời điểm công chứng. Nếu không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ này, công chứng viên có thể công chứng cho chủ thể không còn tồn tại pháp lý.
4. Căn cứ pháp lý để hủy văn bản công chứng
Theo “Điều 51 Luật Công chứng 2024”, Tòa án có thẩm quyền tuyên hủy văn bản công chứng nếu việc công chứng vi phạm pháp luật.
Khi văn bản công chứng được lập trong trường hợp một bên không còn tồn tại pháp lý:
Điều kiện về chủ thể theo “Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015” không được bảo đảm;
5. Hậu quả pháp lý của việc hủy văn bản công chứng
Khi văn bản công chứng bị hủy do chủ thể không còn tồn tại pháp lý, các hệ quả có thể phát sinh gồm:
Giao dịch dân sự bị tuyên vô hiệu;
Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận theo quy định pháp luật;
Quyền lợi của người thứ ba ngay tình được xem xét bảo vệ nếu đáp ứng điều kiện luật định;
Công chứng viên có thể bị xem xét trách nhiệm nghề nghiệp nếu có lỗi trong việc xác minh chủ thể.
6. Khuyến nghị nhằm phòng tránh rủi ro pháp lý
Để hạn chế rủi ro hủy văn bản công chứng, cần lưu ý:
Công chứng viên phải xác minh đầy đủ tình trạng pháp lý của các bên tại thời điểm công chứng;
Người tham gia giao dịch cần cung cấp thông tin trung thực về tình trạng tồn tại của chủ thể;
Đối với giao dịch có yếu tố thừa kế hoặc doanh nghiệp, cần kiểm tra kỹ thời điểm chết, giải thể hoặc phá sản;
Không nên ký kết hoặc yêu cầu công chứng các giao dịch khi có dấu hiệu chủ thể đã chấm dứt tồn tại.
Kết luận
Hủy văn bản công chứng khi một bên không còn tồn tại pháp lý là biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và sự an toàn của các giao dịch dân sự. Khi chủ thể không còn tồn tại pháp lý, mọi giao dịch được xác lập đều không đáp ứng điều kiện có hiệu lực và không thể được bảo vệ bằng công chứng. Việc tuân thủ nghiêm ngặt quy định về chủ thể tham gia giao dịch là yêu cầu bắt buộc đối với cả công chứng viên và các bên liên quan.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
